Dane planistyczne, w tym w szczególności miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego to kluczowe zasoby informacyjne każdego miasta. Dane te są wykorzystywane w znaczącej liczbie procesów i procedur administracyjnych i procesów w każdym mieście (zaraz po danych geodezyjnych i adresowych). Z uwagi na fakt, że dane te są zapisem prawa lokalnego, dotyczą również bardzo znaczącej liczby usług publicznych świadczonych przez miasta dla mieszkańców, przedsiębiorców oraz instytucji publicznych. Miasto Gliwice podjęło wysiłek cyfryzacji dokumentów planistycznych oraz informatyzacji procesów administracyjnych realizowanych przez Wydział Planowania Przestrzennego Urzędu Miejskiego w Gliwicach realizując projekt „Wsparcie rozwoju cyfrowych usług publicznych w zakresie dostępu do danych i procedur planistycznych w Urzędzie Miejskim w Gliwicach”. Miałem przyjemność opracować koncepcję oraz wspierać miasto Gliwice przy realizacji tego projektu.
Więcej o zarządzaniu przestrzenią w smart city
Potrzeba realizacji Projektu wynikała z konieczności zastosowania rozwiązań informatycznych zwiększających efektywność tworzenia, zarządzania i udostępniania danych planistycznych w zakresie zadań realizowanych względem wewnętrznych jak i zewnętrznych interesariuszy danych i usług Wydziału Planowania Przestrzennego. Z efektów projektu może korzystać wiele grup interesariuszy, w tym:
- mieszkańcy,
- przedsiębiorcy i inwestorzy
- władze miasta,
- pracownicy Urzędy Miejskiego
- pracownicy współpracujących urzędów administracji publicznej (gminy sąsiednie, urząd marszałkowski).
Prace projektowe rozpoczęte zostały od przeprowadzenia analizy potrzeb i uwarunkowań w tym identyfikacji interesariuszy projektu oraz kluczowych problemów, które będą niwelowane przez rezultaty projektu. Były to m.in.:
- Brak jednolitej, zintegrowanej i zgodnej ze standardami technicznymi i prawnymi bazy danych miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, co uniemożliwiało świadczenie przez Urząd Miejski w Gliwicach e-usług publicznych w zakresie planowania przestrzennego oraz w znacznym stopniu ogranicza efektywność realizacji procedur administracyjnych wewnątrz urzędu.
- Brak dostosowanych do potrzeb pracowników Urzędu Miejskiego narzędzi informatycznych lub wykorzystywanie w pracy nieaktualizowanego od lat i nieutrzymującego obowiązujących standardów technologicznych i prawnych oprogramowania, co uniemożliwiało efektywną realizację procesów i procedur planistycznych (dotyczących zrównoważonego zarządzania zasobami przestrzennymi miasta oraz wsparcia procesów inwestycyjnych) a także efektywnego wykorzystywania danych przestrzennych oraz świadczenie e-usług publicznych.
- Nieoptymalny czas realizowania spraw wymagających wydania informacji o przeznaczeniu terenu w MPZP (wyrysy i wypisy) oraz informacji ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (wyrysy) a także innych dokumentów związanych z przeznaczeniem terenu w MPZP (m.in.: zaświadczenia, opinie, postanowienia, inne decyzje decyzje).
- Niedostosowanie obecnych form udostępniania danych przestrzennych do potrzeb osób niepełnosprawnych, w tym w szczególności niedowidzących.
- Użytkownicy Infrastruktury Informacji Przestrzennych (przedsiębiorcy, przedstawiciele administracji publicznej dowolnego poziomu, obywatele) mieli ograniczone możliwości skorzystania z danych Miasta Gliwice ze względu na brak usług danych przestrzennych zgodnych z wymaganiami dyrektywy INSPIRE (w szczególności usługi pobierania danych)
- Niska świadomość społeczna w zakresie planowania przestrzennego oraz brak publicznie dostępnych e-usług z tego zakresu, w tym udostępniających informacje i dane planistyczne w przystępny sposób oraz zapewniających możliwość partycypacji społecznej.
- Ograniczona możliwość prowadzenia kompleksowej i zintegrowanej polityki przestrzennej, w tym podejmowania decyzji strategicznych wpływających m.in. na jakość życia w mieście oraz ceny nieruchomości, wynikająca z braku odpowiednich zasobów informacyjnych i narzędzi informatycznych.
Zakres projektu został zdefiniowany jako odpowiedź na wyżej zidentyfikowane problemy i realne potrzeby nowoczesnego miasta, które dąży do zintegrowanego zarządzania i optymalizacji świadczenia swoich usług. Do najważniejszych efektów przedsięwzięcia, które decydują o jego szerokim oddziaływaniu na politykę przestrzenną i zarządzanie miastem należą:
- Opracowanie kompleksowej, cyfrowej bazy danych dokumentów planistycznych miasta Gliwice. Baza powstała zgodnie z wypracowanym w ramach projektu standardem planistycznym i modelem danych, w opracowanie których w znaczącym stopniu byli zaangażowani pracownicy wielu Wydziałów Urzędu Miejskiego. Dzięki temu gliwickie MPZP są jednorodną spójną i bogatą informacyjnie bazą danych, z której bez przeszkód będą mogli korzystać zarówno mieszkańcy i przedsiębiorcy Gliwic, pracownicy Urzędu Miejskiego w Gliwicach ale również wszyscy użytkownicy w polskiej i europejskiej infrastruktury informacji przestrzennej. Gliwice są pierwszym w Polsce miastem, które w pełni wdrożyły przepisy dyrektywy INSPIRE w temacie „zagospodarowanie przestrzenne”
- Utworzenie Portalu Planistycznego dla mieszkańców i przedsiębiorców z funkcjami przeglądania danych planistycznych oraz generowania załączników graficznych do wniosków i uwag na etapie opracowywania dokumentów planistycznych, repozytorium dokumentów planistycznych oraz modułem pomocy i instrukcji w korzystaniu z e-usług. To jeden z kluczowych komponentów wdrażanego systemu, ponieważ jest skierowany dla klientów zewnętrznych UMG . Zapewni im wyszukiwanie, przeglądanie i analizę danych planistycznych. Portal planistyczny należy jest ważnym narzędziem partycypacji społecznej. Zapewnia znaczne udogodnienia dla obywateli, właścicieli nieruchomości i przedsiębiorców np. wyszukiwanie przeznaczenia terenu dla działki, automatyzacja składania wniosków lub uwag do opracowywanych dokumentów planistycznych.
- Wdrożenie narzędzi informatycznych wspierających wewnętrzną pracę Wydziału Planowania Przestrzennego jako rozszerzenie działającego Miejskiego Systemu Informacji Przestrzennej. W ramach projektu wdrożono moduł automatyzujący procedury wyrysu i wypisu z MPZP i studium. Umożliwi on wydawanie tych, kluczowych w procesie inwestycyjnym dokumentów niemal „od ręki”. Co ważne moduł umożliwia generowanie wyrysu i wypisu z każdego obowiązującego planu, niezależnie od złożoności jego struktury. Wdrożono również narzędzia, zintegrowane z miejskich obiegiem dokumentów, które umożliwiają pełną geolokalizację spraw w Wydziale Planowania Przestrzennego. Pozwoli na rozwój zarządzania zintegrowanego tzn. umożliwi monitorowanie spraw w odniesieniu do przestrzeni miasta. Ponadto możliwość lokalizacji spraw w znaczny sposób usprawni procedury udzielania informacji publicznej (zestawienia i raporty) w odniesieniu do całego miasta ale również pozwoli na szybszą obsługę indywidualnych klientów urzędu.
- Opracowanie wysokiej jakości baz danych niezbędnych do efektywnego realizowania procesów planistycznych (zieleni, zabytków oraz zobrazowań fotogrametrycznych – ortofotomapy oraz zdjęć ukośnych)
Należy podkreślić, że podczas planowania i w trakcie prac wdrożeniowych Urząd Miejski w Gliwicach wykazał się szczególną starannością (np. stosowanie metodyki zarządzania projektami, prowadzenie kompleksowej dokumentacji), co umożliwiło skuteczne zrealizowanie projektu mimo wielu obiektywnych trudności.
Podejście miasta Gliwice do cyfryzacji procesów planistycznych okazało się innowacyjne w skali kraju. Postawiono na rzeczywistą integrację miejskich procesów strategicznych i zarządczych w dziedzinie zagospodarowania i planowania przestrzennego z technologiami informacyjno – komunikacyjnymi. Co więcej miasto Gliwice jako jedne z pierwszych śląskich i polskich miast w pełni otwiera bazy danych planistycznych przez co staje się polskim liderem wdrażania idei „open data” w tym zakresie. Dzięki temu mieszkańcy będą mogli cyfrowo angażować się w podejmowanie decyzji w mieście, a firmy działające w branży technologicznej i startupy będą mogły korzystać z otwartych danych miejskich w tworzonych przez siebie innowacyjnych usługach i produktach. Godne uwagi jest również fakt, że miasto Gliwice jest pierwszym polskim miastem, które skutecznie i w pełni wdrożyło wymagania dyrektywy Parlamentu Europejskiego ustanawiającej Infrastrukturę Informacji Przestrzennej w Europie – nie tylko udostępniło usługi danych przestrzennych, ale zapewniło pełną zgodność struktur danych planistycznych. Pozwala to na efektywne wykorzystanie informacji planistycznych przez zainteresowanych z całej Europy (specjalistów, inwestorów, instytucje).
Zrealizowane przedsięwzięcie znacząco zwiększa transparentność funkcjonowania Urzędu Miejskiego w Gliwicach przez zapewnienie szerokiego dostępu do aktualnych i wiarygodnych danych o planowanym i istniejącym zagospodarowaniu przestrzennym, które są podstawą procesów decyzyjnych w mieście inteligentnym. Dzięki temu wszyscy ich uczestnicy (władze miasta, urzędnicy, organizacje pozarządowe, mieszkańcy, przedsiębiorcy) zyskują wspólną podstawę informacyjną, co jest kluczowym czynnikiem efektywnej partycypacji społecznej.
Jednocześnie w ramach projektu uruchomiono szereg e-usług publicznych wysokiej dojrzałości, które pozwalają na prowadzenie procesu konsultacji społecznych w ramach procedury opracowania i zmiany dokumentów planistycznych (w tym zgłaszanie wniosków oraz uwag do planów zagospodarowania przestrzennego). Mieszkańcy i przedsiębiorcy zyskali możliwość podglądu do projektowanych planów oraz wygodnego wypowiedzenia się na ich temat. Co więcej zastosowano innowacyjne narzędzie, które pozwala wysłać swój wniosek czy uwagę z poziomu interaktywnej mapy, co jest najbardziej intuicyjnym rozwiązaniem.
Dodatkowo należy podkreślić, że projekt umożliwia włączanie w procesy decyzyjne w dziedzinie planowania przestrzennego osoby niepełnosprawne – zarówno osoby niepełnosprawne ruchowo (możliwość skorzystania z narzędzi on-line) oraz osoby niedowidzące oraz niedosłyszące (zgodność e-usług z wymaganiami WCAG 2.0).
Cyfryzacja procesów planistycznych w perspektywie długofalowej wpłynie na poprawę jakości zarządzania przestrzenią, co przyczyni się do zrównoważonego rozwoju miasta oraz poprawie jakości przestrzeni miasta, w tym przestrzeni publicznych. Podniesie się jakość kształtowania polityki przestrzennej miasta również w wymiarze środowiskowym, społecznym i gospodarczym. Miasto Gliwice realizując opisane powyżej fundamentalne zmiany wdraża zalecenia zawarte w Karcie Lipskiej na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich i przyczynia się do wykorzystania na większą skalę zintegrowanego podejścia do polityki rozwoju miejskiego poprzez lepszą analizę uwarunkowań, koordynację planów (w tym dokumentów planistycznych) i strategii miejskich oraz angażowanie obywateli i partnerów instytucjonalnych.
Dziękuję pracownikom Urzędu Miejskiego w Gliwicach za współpracę oraz pomoc w przygotowaniu artykułu.
