Inteligentne zarządzanie infrastrukturą drogową

Jakość infrastruktury drogowej ma kluczowy wpływ na poziom życia w mieście i bezpieczeństwo ruchu drogowego, ale również, jak się okazuje, na strukturę przestrzeni miejskiej.

Miasto inteligentne to miasto świadome swoich potencjałów, ale też swoich zasobów, posiadające narzędzia i umiejętności ich wykorzystywania. Jakie są zasoby inteligentnego miasta? Są to, oczywiście, zasoby ludzkie, zasoby środowiskowe (woda pitna, gleby, flora i fauna), zasoby krajobrazowe, zasoby kulturowe (tkanka urbanistyczna, zabytki), zasoby gospodarcze, zasoby badawczo-rozwojowe czy pełniące coraz ważniejszą funkcję zasoby informacyjno-technologiczne. Niezwykle istotnym zasobem miasta jest również infrastruktura, w tym infrastruktura drogowa.

Obowiązki prawne zarządców dróg, a rzeczywistość

Wśród obowiązków zarządców dróg znajdują się m.in.:

• opracowywanie projektów planów rozwoju sieci drogowej oraz informowanie o tych planach właściwych organów,
• opracowywanie projektów planów finansowania budowy, przebudowy i remontu dróg oraz obiektów inżynierskich,
• utrzymywanie nawierzchni dróg, chodników, obiektów inżynierskich i urządzeń zabezpieczających ruch,
• koordynowanie robót w pasie drogowym, wydawanie zezwoleń na zajęcie pasa drogowego i zjazdy z dróg oraz pobieranie opłat i kar pieniężnych z tym związanych,
• prowadzenie ewidencji dróg, obiektów mostowych, tuneli, przepustów i promów, sporządzanie informacji o drogach publicznych oraz przekazywanie ich generalnemu dyrektorowi dróg krajowych i autostrad,
• przeprowadzanie okresowych kontroli stanu dróg i drogowych obiektów inżynierskich, przeciwdziałanie niszczeniu dróg przez ich użytkowników,
• wprowadzanie ograniczeń lub zamykanie dróg,
• utrzymywanie zieleni przydrożnej, dokonywanie okresowych pomiarów ruchu drogowego.

Podstawowym narzędziem zarządczym w zakresie zarządzania infrastrukturą drogową jest ewidencja dróg publicznych oraz obiektów mostowych. Jej posiadanie, prowadzenie i bieżące aktualizowanie jest obowiązkiem zarządców dróg, zdefiniowanym w:

• Ustawie z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (DzU nr 14, poz. 60),
• Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z 16 lutego 2005 r. w sprawie sposobu numeracji i ewidencji dróg publicznych, obiektów mostowych, tuneli, przepustów i promów oraz rejestru nadanych drogom, obiektom mostowym i tunelom (DzU nr 67, poz. 582).

Zadania te obejmują prowadzenie książki drogi i obiektów mostowych, a także prowadzenie zestawień zbiorczych danych technicznych odcinków dróg, w tym identyfikację obiektów w pasie drogowym, m.in. drzew, pasów zieleni, chodników, znaków drogowych poziomych i pionowych, reklam i uszkodzeń.

Jak ten obowiązek jest realizowany w praktyce? Raporty Najwyższej Izby Kontroli jasno wskazują, że 63% skontrolowanych zarządców dróg (w tym 90% zarządców dróg gminnych oraz 21% zarządców dróg powiatowych) nie prowadziło w ogóle książek drogi lub ich zapisy były nieaktualne i niekompletne. Dodatkowo w przypadku 83% zarządców stwierdzono braki w zakresie prowadzenia kontroli okresowych stanu technicznego dróg i drogowych obiektów inżynierskich, a 86% zarządców dróg gminnych i 79% zarządców dróg powiatowych nie przeprowadzało kontroli stanu technicznego dróg. Dlaczego te obowiązki nie są realizowane przez samorządy?

Z jednej strony tradycyjny proces zakładania i aktualizowania ewidencji dróg jest pracochłonny i przez to kosztowny. Wymaga dostępu i przetworzenia znaczącej ilości różnorodnych danych. Z drugiej strony obowiązująca forma książki drogi nie sprzyja wykorzystaniu zgromadzonych w niej informacji w procesach podejmowania decyzji.

Rys. 1. Tradycyjna forma książki drogi. Źródło: Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 16 lutego 2005 r. w sprawie sposobu numeracji i ewidencji dróg publicznych, obiektów mostowych, tuneli, przepustów i promów oraz rejestru nadanych drogom, obiektom mostowym i tunelom (DzU z 2005 r. nr 67, poz. 582)

Można też stwierdzić, że znacząca część samorządów traktuje prowadzenie ewidencji pasa drogi wyłącznie jako uciążliwy obowiązek, nie widząc korzyści i potencjału, jaki kryje się w tym zasobie danych. W erze informacji, w której żyjemy, musimy jednak wykorzystywać dostępne dane w procesach podejmowania decyzji – w tym w planowaniu i utrzymaniu dróg oraz ich remontów, a także w utrzymywaniu zieleni czy wsparciu realizowania procedur administracyjnych związanych z zajęciem pasa drogowego.

Inteligentne zarządzanie drogami

Rozwój technologii oraz dostęp do coraz nowszych i doskonalszych źródeł danych pozwala jednak na zmianę spojrzenia na książkę drogi i na ewidencję pasa drogi. Dane można efektywnie pozyskiwać metodą fotoskaningu, która łączy w sobie zalety i potencjał skaningu laserowego (LIDAR) oraz fotorejestracji metrycznej z kamer wysokiej rozdzielczości. Tak wykonana inwentaryzacja pasa drogowego stanowi doskonałe źródło informacji na potrzeby zarówno opracowania ewidencji pasa drogi, ale i kontroli okresowej stanu dróg czy zarządzania reklamami.

Rys. 2. Inwentaryzacja pasa drogi metodą fotoskanningu. Źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich w Olsztynie

Dzięki wykorzystaniu danych pomiarowych oraz ich integracji z danymi przestrzennymi (np. mapą ewidencyjną czy mapą zasadniczą) książka drogi przestaje być tylko archaiczną tabelą. Ewidencja pasa drogi staje się potężnym narzędziem, który pozwala nie tylko utrzymywać infrastrukturę w odpowiednim stanie, ale również efektywnie zarządzać majątkiem drogowym, co może przynieść samorządom konkretne korzyści. Dzięki wykorzystaniu nowych możliwości kryjących się w danych cyfrowych samorząd może również znacząco zwiększyć roczne przychody z tytułu zajęcia pasa drogowego oraz opłat za umieszczenie urządzeń infrastruktury technicznej w pasie drogi. Samorząd zyskuje więc narzędzie, które może wykorzystać dla zrównoważonego rozwoju całego samorządu.

Cechy inteligentnego systemu

Inteligentny system zarządzania infrastrukturą drogową powinien mieć przede wszystkich charakter zintegrowany. Dlaczego? Ponieważ powinien integrować pozyskane nowoczesnymi metodami pomiarowymi dane z inwentaryzacji dróg, inteligentne oprogramowanie, procedury administracyjne realizowane przez zarządców dróg oraz dane z zasobów zewnętrznych (mapa zasadnicza, ewidencja gruntów i budynków, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, dane księgowe i inne). Do kluczowych cech takiego systemu można zaliczyć:

• możliwość generowania wszystkich niezbędnych, wymaganym prawem zestawień, raportów i dokumentów (w tym książki drogi, książki obiektu mostowego, książki tunelu, zestawień zbiorczych danych technicznych odcinka drogi, formularza danych o sieci dróg publicznych w granicach administracyjnych miast),
• możliwość synchronicznej pracy na danych z fotorejestracji i fotoskaningu pasa drogowego, profilu liniowym oraz na mapie pasa drogowego,
• integrację ewidencji pasa drogi z prowadzonymi postępowaniami administracyjnymi, w tym w zakresie zajęcia pasa drogowego (wnioski, decyzje, zezwolenia, gwarancje, rozliczanie prac, obieg dokumentów) oraz danych GIS w jednym narzędziu online,
• wsparcie procesu projektowania oraz zmiany stałej (SOR) i tymczasowej (TOR),
• efektywne zarządzanie reklamami w pasie drogi (identyfikacja i ewidencja reklam, kalkulator opłat i kar, zaawansowane narzędzia analityczne i raportowe),
• możliwość wprowadzania i edycji danych drogowych (z poziomu zarówno mapy, profilu liniowego, jak i tabeli),
• możliwość prowadzenia analiz jakościowych dróg w skali odcinka drogi, ale również w skali całej jednostki samorządu terytorialnego,
• dostęp do kluczowych danych z poziomu aplikacji mobilnej,
• działanie online i brak konieczności instalowania oprogramowania na komputerach klienckich.

Rys. 3. System zarządzania infrastrukturą drogową w Zarządzie Dróg Wojewódzkich w Olsztynie. Źródło: Zarząd Dróg Wojewódzkich w Olsztynie.

Wymierne korzyści

Wykorzystanie nowoczesnych technik gromadzenia, przetwarzania, analizowania i wizualizowania danych w procesie prowadzenia ewidencji dróg publicznych przynosi samorządom wymierne korzyści. Są to przede wszystkim:

• zwiększenie rocznych przychodów z zajęcia pasa drogowego oraz umieszczenia urządzenia infrastruktury technicznej w pasie drogowym,
• posiadanie rzetelnych, dostępnych w intuicyjnej formie informacji o zarządzanym majątku drogowym, co umożliwia sprawne zarządzanie i podejmowanie decyzji.
• efektywne wykorzystanie danych drogowych we wszelkich procesach związanych z drogą (zarządzanie i utrzymanie zieleni, zimowe utrzymanie dróg, malowanie oznakowania, kontrola zajęcia pasa drogowego, zarządzanie reklamami, projektowanie organizacji ruchu, przeglądy dróg, planowanie remontów i modernizacji),
• korzystniejsze warunki ubezpieczenia dróg,
• możliwość integracji ewidencji dróg z innymi zasobami danych przestrzennych – mapy zasadnicze, ewidencja gruntów, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego i inne warstwy GIS,
• możliwość podejmowania decyzji bez konieczności wychodzenia w teren.

W konsekwencji podnosi się jakość podejmowanych decyzji i stan infrastruktury, generowane są oszczędności, ale również dodatkowe dochody.

Utrzymywanie infrastruktury drogowej i majątku drogowego to szereg wymagających obowiązków, które samorządy muszą realizować. Wykorzystując innowacje i technologie przy okazji wykonywania ustawowych zadań, inteligentne samorządy mogą osiągnąć wymierne korzyści z zarządzania majątkiem drogowym: podniesienie bezpieczeństwa ruchu drogowego, oszczędności, a nawet dodatkowe dochody. Warto wyjść poza schemat, aby efektywnie gospodarować majątkiem, podejmować racjonalne decyzje oraz podnosić jakość świadczonych dla społeczeństwa usług.

Więcej na temat inteligentnego zarządzania infrastrukturą drogową będzie można dowiedzieć się podczas V Warmińsko-Mazurskiego Forum Drogowego. Podczas konferencji będę miał przyjemność mówić o zarządzaniu krajobrazem w mieście inteligentnym.