Jednym z istotniejszych wyzwań polskich miast – zwłaszcza tych, które aspirują do miana miasta inteligentnych – jest zrównoważone zarządzanie krajobrazem i przestrzenią miejską. Te elementy mają duży wpływ na jakość życia mieszkańców oraz w znacznym stopniu decydują o charakterze i atrakcyjności miasta.

Pierwsze polskie miasta już opracowały i zatwierdziły uchwały krajobrazowe, kolejne kilkadziesiąt nad nimi pracuje. Wyzwaniem kolejnych miesięcy będzie efektywna obsługa deklaracji reklamowych oraz weryfikacja, czy właściciele reklam dostosowali się do postanowień uchwały krajobrazowej. Jak jednak pokazuje praktyka, cały czas wyzwaniem są nielegalne reklamy w pasie drogi.

Przestrzenny chaos

Niestety, krajobraz jest stale dewastowany przez różnego rodzaju reklamy i urządzenia reklamowe, tj. billboardy, banery, szyldy, płachty, konstrukcje reklamowe oraz reklamy świetlne. Dodatkowo obserwujemy wzrost stosowania ogrodzeń, w szczególności betonowych. Jak stwierdzono w Raporcie Najwyższej Izby Kontroli „Kształtowanie krajobrazu i przestrzeni publicznej w miastach” z 28 grudnia 2017 r., „jednym z wyzwań w zagospodarowaniu polskich miast jest chaos przestrzenny, estetyczny i wizualny, który przekłada się na ich negatywny obraz. Niedostatecznie lub nieskutecznie kontrolowany sposób korzystania z przestrzeni publicznej przez reklamodawców występuje zarówno w obszarach zabudowy miejskiej, nawet będących pod ochroną konserwatorską, jak i w sąsiedztwie głównych arterii komunikacyjnych”. Obserwujemy postępującą dewastację krajobrazu i przestrzeni miejskiej, w której żyjemy, pracujemy i odpoczywamy. Z tego również powodu obniżana jest wartość walorów historycznych bądź turystycznych polskich miast. Taka sytuacja jest tym bardziej bolesna, ponieważ krajobraz i przestrzeń to jedne z najważniejszych zasobów miast, który są w dodatku niezwykle trudno odnawialne. Zasoby te miasta powinny  być nie tylko chronione, ale również powinny być zarządzane z wykorzystaniem dostępnych narzędzi prawnych oraz technicznych.

Narzędzia prawne

Najważniejszymi narzędziami prawnymi ochrony krajobrazu miast są, oczywiście, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, parki kulturowe oraz uchwały krajobrazowe, a także decyzje zezwalające na zajęcie pasa drogowego w celu umieszczania reklam. Miasta stosują te narzędzia z różnymi efektami i niestety, często niewystarczająco skutecznie korzystają z obowiązującego prawa. Przytaczany już Raport Najwyższej Izby Kontroli stwierdza m.in., że na kontrolowanych ulicach wybranych miast aż 58% reklam umieszczono w pasie drogowym nielegalnie. Taka sytuacja to nie tylko chaos przestrzenny, ale również wymierne straty finansowe dla miast.

Jakie są możliwości wsparcia tych narzędzi prawnych przy wykorzystaniu rozwiązań smart city? Na rozwiązania te składają się nie tylko narzędzia techniczne, ale również działania edukacyjne.

Kompleksowe zarządzanie

Jak może więc wyglądać zintegrowane zarządzanie reklamami w mieście inteligentnym? Przede wszystkim należy myśleć o procesie zarządzania reklamami w sposób kompleksowy. Proces ten wymaga współpracy wielu interesariuszy, którzy pełnią w nim różne funkcje. Jednostki miejskie takie jak miejska pracownia urbanistyczna czy wydział planowania przestrzennego przy współpracy z miejskim konserwatorem zabytków zajmują się tworzeniem prawa miejscowego oraz ustalaniem przepisów (oczywiście, przy współudziale społeczności lokalnej). Urząd miasta przy współpracy z miejskim zarządem dróg jest odpowiedzialny za inwentaryzację reklam, prowadzenie ich ewidencji, obsługę deklaracji reklamowych oraz weryfikację, czy właściciele reklam dostosowali się do postanowień uchwały reklamowej. Straż miejska wspomaga weryfikację i egzekucję przepisów prawa miejscowego. Ważnymi partnerami w tym procesie powinny być również organizacje pozarządowe oraz lokalne uczelnie wyższe, które mogą wspólnie z miastem realizować działania edukacyjne (takie jak warsztaty z mieszkańcami, edukacja najmłodszych w obszarze estetyki krajobrazu czy też opracowanie publikacji zawierającej dobre praktyki w zakresie szyldów i reklam w mieście). Korzyści dla miasta z systemowego rozwiązania problemu chaosu reklamowego są oczywiste – to podniesienie jakości przestrzeni publicznych miasta (ulic, placów) oraz, co również niezwykle ważne, znaczące przychody do budżetu.

Uproszczony proces zarządzania reklamami w mieście inteligentnym został przedstawiony na rysunku.

Z wykorzystaniem narzędzi smart

Współpraca oraz efektywna realizacja zadań w procesie wymaga zastosowania metod i narzędzi technicznych i informatycznych.

Od strony technicznej pierwszym etapem procesu jest inwentaryzacja przestrzeni miejskiej w zakresie reklam, ogrodzeń oraz elementów małej architektury, która umożliwiać będzie pomiar i lokalizację reklam. Inwentaryzacja bazująca na fotorejestracji oraz skaningu laserowym z poziomu ulicy pozwoli precyzyjnie obliczyć skalę zjawiska chaosu reklamowego czy nielegalnych reklam umieszczonych w pasie drogi, a z drugiej strony będzie kluczowym narzędziem egzekucji postanowień uchwały reklamowej.

Proces powinien być wspierany przez system informatyczny integrujący obsługę postępowań i rejestrów administracyjnych związanych z reklamami, inwentaryzację przestrzeni miejskiej oraz możliwości analiz przestrzennych. System taki będzie wykorzystywał takie dane miejskie jak ewidencja pasa drogi, ewidencja gruntów i budynków oraz miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego.

Niezwykle ważnym elementem systemu w rozumieniu zarówno technicznym, jak i pozatechnicznym będą e-usługi publiczne. Należą do nich m.in. serwisy internetowe lub aplikacje mobilne umożliwiające obsługę procesu zajęcia pasa drogowego, zgłaszanie deklaracji reklamowych czy obliczanie należnych opłat. Publiczną e-usługą może być też zgłaszanie reklam oraz ogrodzeń, które mogą być postawione nielegalnie lub niezgodnie z przepisami uchwały reklamowej. E-usługi powinny zostać zaprojektowane z wykorzystaniem metod zorientowanych na użytkownika oraz być łatwo dostępne dla różnych grup mieszkańców.

Efektywne zarządzanie reklamami w mieście powinno zatem opierać się na integracji działań związanych z podnoszeniem świadomości mieszkańców miast w zakresie jakości przestrzeni oraz budowy współodpowiedzialności za dobro wspólne oraz rozwiązań technicznych umożliwiających inwentaryzację reklam, obsługę procesu oraz egzekucję postanowień prawa miejscowego.